Giải quyết những bất cập về công nghệ khi vận hành chính quyền 2 cấp
12 đoàn công tác của Bộ Khoa học và Công nghệ (KHCN) vừa trực tiếp làm việc tại 34 tỉnh, thành phố nhằm đánh giá tình hình vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, triển khai nhiệm vụ phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền trong lĩnh vực KHCN. Những kết quả bước đầu cho thấy bộ máy đã dần đi vào ổn định, song cũng không thiếu những bất cập, đặc biệt về hạ tầng công nghệ, nhân lực và cơ chế phối hợp, đang đặt ra thách thức lớn cho tiến trình xây dựng chính quyền số.
Những kết quả bước đầu đáng ghi nhận
Thời gian qua, việc sắp xếp và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp được đánh giá là một cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy, là bước đi quan trọng trong tiến trình đổi mới quản trị quốc gia. Việc triển khai mô hình này đã nhận được sự đồng thuận cao từ nhân dân, sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và từng bước đem lại hiệu quả tích cực.
Triển khai Kết luận số 177-KL/TW và 178-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Bộ KHCN đã tổ chức 12 đoàn công tác (từ ngày 12 - 29/8/2025) làm việc tại 34 địa phương để trực tiếp nắm bắt tình hình, tháo gỡ khó khăn và hướng dẫn các địa phương trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước về lĩnh vực công nghệ. Tại mỗi tỉnh, đoàn công tác đã làm việc với Trung tâm Phục vụ hành chính công (TTPVHCC) của tỉnh và ít nhất một UBND xã, phường.
Thống kê từ báo cáo các đoàn cho thấy, đã có 381 hồ sơ được xử lý sau khi thực hiện phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền, tập trung vào các lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng, sở hữu trí tuệ, an toàn bức xạ hạt nhân, bưu chính viễn thông, tần số vô tuyến điện và quản lý hoạt động KHCN. Hầu hết các hồ sơ được tiếp nhận và xử lý tại TTPVHCC cấp tỉnh.
Về hạ tầng kỹ thuật, nhiều địa phương đã hoàn tất kết nối mạng truyền số liệu chuyên dùng tới cấp xã. Trung tâm hành chính công cấp tỉnh được trang bị tương đối đồng bộ với mạng LAN, hệ thống máy tính, ki-ốt số, màn hình cảm ứng để phục vụ người dân. Nhiều tỉnh có tỷ lệ số hóa hồ sơ đạt trên 90%. Một số địa phương đã thành lập tổ công nghệ số cộng đồng, vừa hỗ trợ người dân khi thực hiện thủ tục hành chính, vừa nâng cao nhận thức cộng đồng về chuyển đổi số.
Ông Hồ Hồng Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ KHCN) nhấn mạnh: “Nhiều địa phương đã tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu cho cán bộ cấp xã về quản lý KHCN và kỹ năng triển khai chuyển đổi số. Một số UBND tỉnh, thành phố ban hành kế hoạch đào tạo dài hạn về nhân lực CNTT, gắn với chương trình chuyển đổi số. Đồng thời, các địa phương cũng đã ban hành quyết định, quy chế, kế hoạch xác định rõ nguyên tắc, phạm vi và lộ trình thực hiện nhiệm vụ được phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền”.
Tại Hà Nội, mô hình TTPVHCC được đánh giá là bước đột phá trong tư duy quản lý. Giám đốc Trung tâm PVHCC TP Hà Nội Cù Ngọc Trang, cho biết: “Ngay sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 132/2025/NĐ-CP và Nghị định 133/2025/NĐ-CP, thành phố đã nhanh chóng triển khai đồng bộ nhiều nhiệm vụ trọng tâm. Ngành KHCN có hơn 240 cán bộ được tập huấn chuyên sâu về chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). UBND Thành phố cũng chỉ đạo bố trí bảo đảm 100% UBND xã, phường có công chức chuyên môn về CNTT để phục vụ nhiệm vụ chuyển đổi số”.
Đáng chú ý, phong trào “Bình dân học vụ số” và chiến dịch “45 ngày đêm hỗ trợ chuyển đổi số” đã tạo sức lan tỏa mạnh mẽ. Sinh viên, đoàn viên thanh niên tại 126 xã, phường trực tiếp đồng hành cùng người dân, hướng dẫn sử dụng dịch vụ công trực tuyến, ứng dụng iHanoi, VNeID. Chỉ trong một tháng, tỷ lệ hồ sơ trực tuyến tại Hà Nội tăng từ dưới 1% lên hơn 25%, cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong nhận thức và hành động của người dân.
Vướng mắc trong quá trình triển khai
Bên cạnh những kết quả tích cực, thực tiễn cũng bộc lộ nhiều khó khăn. Lãnh đạo Trung tâm PVHCC TP Hà Nội thẳng thắn cho biết, khối lượng thủ tục hành chính phân cấp về địa phương rất lớn, nhiều thủ tục hoàn toàn mới, đòi hỏi chuyên môn sâu trong khi năng lực cán bộ cấp xã, phường còn hạn chế. Nguồn nhân lực CNTT chất lượng cao thiếu hụt, hệ thống cơ sở dữ liệu chuyên ngành chưa sẵn sàng kết nối, ảnh hưởng tới tiến độ triển khai dịch vụ công trực tuyến.
Tại xã Minh Châu (Hà Nội), ông Đinh Tuấn Anh - Phó Chủ tịch UBND xã chia sẻ: “Hạ tầng công nghệ ở địa phương còn lạc hậu, chưa đồng bộ. Địa hình chia cắt khiến chi phí đầu tư kéo dài, rủi ro mất kết nối cao. Trình độ ứng dụng công nghệ của cán bộ và người dân còn hạn chế. Thậm chí, ngay cả cán bộ cũng chưa thấy hết tầm quan trọng của chuyển đổi số, vẫn còn tâm lý e ngại”.
Theo ông Tuấn Anh, dữ liệu các ngành vẫn phân tán, chưa số hóa đầy đủ, gây khó khăn cho công tác điều hành. Ông kiến nghị Chính phủ sớm ban hành khung tiêu chuẩn chung về hạ tầng số, đồng thời hỗ trợ vốn đầu tư cho hạ tầng dữ liệu và nền tảng dùng chung. “Chúng tôi rất cần các chương trình đào tạo dài hạn, gắn với thực tiễn để cán bộ CNTT cấp xã có thể bắt nhịp với yêu cầu mới” - ông Tuấn Anh chia sẻ.
Tại Thái Nguyên, ông Mai Trung Tuyến - Phó Chủ tịch UBND xã, Giám đốc Trung tâm PVHCC xã Thanh Mai cũng nêu thực tế: “Hạ tầng CNTT ở địa phương mới chỉ cơ bản đáp ứng yêu cầu. Trang thiết bị cấp xã đã xuống cấp, kết nối liên thông dữ liệu còn hạn chế. Khi người dân nộp hồ sơ qua Cổng DVCQG đôi khi xảy ra lỗi kỹ thuật, gây chậm trễ giải quyết”. Ông Tuyến kiến nghị cần có nguồn kinh phí ổn định để nâng cấp hạ tầng, thay thế thiết bị cũ và đào tạo cán bộ chuyên trách CNTT thay vì kiêm nhiệm.
Trao đổi với PV Báo Đại đoàn kết, ông Chu Đức Thắng - Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Phù Ninh (Phú Thọ) cho biết, do mới thực hiện vận hành theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, một số hệ thống thông tin dùng chung như hệ thống quản lý văn bản, hệ thống giải quyết thủ tục hành chính… đôi lúc còn lỗi, hoạt động chưa ổn định. Hiện nay, xã Phù Ninh đã tăng cường việc bồi dưỡng năng lực chuyển đổi số cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức… Tuy nhiên, do số lượng công việc nhiều, cán bộ, công chức, viên chức xã đa số kiêm nhiệm, chưa được đào tạo sâu về CNTT và chuyển đổi số, nên lĩnh vực công nghệ thông tin của địa phương còn gặp khó khăn.
“Bộ KHCN cần tổ chức các lớp tập huấn nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin chuyên sâu cho cán bộ, công chức. Các doanh nghiệp viễn thông như VNPT, Viettel… phối hợp trong việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình sử dụng các hệ thống thông tin dùng chung. Các cấp có thẩm quyền quan tâm bố trí kinh phí để nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, mua sắm bổ sung trang thiết bị phục vụ trong công tác chuyên môn, chuyển đổi số...” - ông Chu Đức Thắng kiến nghị.
Những vướng mắc này không chỉ xảy ra ở Hà Nội, Thái Nguyên, Phú Thọ mà còn phổ biến ở nhiều địa phương khác, đặc biệt vùng sâu, vùng xa. Báo cáo của các đoàn công tác cũng chỉ ra tình trạng thiếu nhân lực CNTT, thiết bị cũ kỹ, hạ tầng chưa đồng bộ, dữ liệu chưa liên thông, thiếu ngân sách và khung pháp lý chưa hoàn thiện.
Giải quyết cấp bách bài toán đồng bộ hạ tầng công nghệ thông tin
Bà Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cho rằng, việc thực hiện chính quyền 2 cấp đang được đẩy mạnh gắn với thực hiện chuyển đổi số. Nhưng do trình độ cán bộ về công nghệ không đồng đều nên có việc cán bộ không áp dụng được công nghệ trong quá trình làm việc. Từ đó khiến mất nhiều thời gian, không giải quyết được công việc. “Có dữ liệu, có công nghệ nhưng cán bộ lại không xử lý được trên môi trường điện tử” - bà An nhìn nhận và đánh giá điều đó khiến tiến độ công việc tại một số nơi bị chậm.
Do đó, theo bà Bùi Thị An, điều đầu tiên là cần rà soát đánh giá trình độ cán bộ xem có đáp ứng được với yêu cầu công việc mới gắn với quá trình chuyển đổi số hay không?. Qua đó có thể đào tạo lại cán bộ cho đáp ứng yêu cầu, hoặc điều chuyển thay thế cán bộ mới nhằm đáp ứng yêu cầu công việc.
“Chỗ nào thiếu, thiếu cái gì?, bởi có chỗ thiếu người về trình độ quản trị, nhưng có chỗ thiếu người về công nghệ. Phải rà soát đánh giá tại 34 tỉnh, thành để thấy nơi nào làm tốt, nơi nào vướng, đánh giá cụ thể thì mới xử lý được” - bà Bùi Thị An cho hay.
Trao đổi về vấn đề này, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng, các cơ quan cần tăng cường kết nối, đầu tư hạ tầng hệ thống công nghệ thông tin, nhất là tại cấp xã, phường. Bởi chuyển đổi số và số hoá phải tăng cường hạ tầng, bình dân học vụ số để mọi người dân đều có thể triển khai được trên môi trường số.
“Bây giờ phải kết nối giữa các bộ, ngành để chỉ cần có căn cước gắn chip có thể sử dụng mọi hoạt động. Muốn thế phải kết nối liên thông dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước. Bởi hiện nay do nhiều thông tin dữ liệu chưa được kết nối. Cho nên trách nhiệm của các cơ quan nhà nước là tăng cường đầu tư công nghệ thông tin. Công dân số thì mọi người dân phải biết thao tác trên môi trường số, bình dân học vụ số” – ông Dĩnh nói.
Nghị quyết số 268/NQ-CP của Chính phủ ban hành ngày 31/8/2025 về tình hình triển khai và vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng đã chỉ rõ những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là hạ tầng công nghệ thông tin và cơ chế tài chính. Việc sáp nhập đơn vị hành chính dẫn đến tình trạng nơi thừa, nơi thiếu cán bộ, trong khi cơ sở vật chất nhiều nơi xuống cấp, trang thiết bị công nghệ lạc hậu, không đáp ứng được yêu cầu xử lý dịch vụ công trực tuyến toàn trình. Ở vùng sâu, vùng xa, hạ tầng mạng yếu kém khiến việc kết nối, chia sẻ dữ liệu thường xuyên bị gián đoạn. Một số địa phương vẫn chưa có kế hoạch đồng bộ hóa hệ thống, dẫn tới dữ liệu phân tán, người dân gặp khó khi sử dụng dịch vụ. Cùng với đó, cơ chế phân bổ ngân sách còn chậm, chưa tương thích với yêu cầu mới, gây khó khăn trong duy trì và nâng cấp hạ tầng số. Điều này cho thấy muốn chính quyền 2 cấp thực sự thông suốt, cần giải quyết cấp bách bài toán đồng bộ hạ tầng công nghệ thông tin.
Nhìn từ thực tế, có thể thấy chính quyền 2 cấp chỉ có thể vận hành trơn tru khi giải quyết được hai vấn đề cốt lõi: hạ tầng công nghệ và con người. Bên cạnh đó là sự rõ ràng trong khung pháp lý và cơ chế tài chính bảo đảm.
Các chuyên gia đều cho rằng, những bất cập này bắt nguồn từ sự thiếu đồng bộ trong đầu tư và chưa có kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực lâu dài. Chính quyền số không chỉ đòi hỏi đầu tư về máy móc, đường truyền, mà còn yêu cầu thay đổi căn bản trong tư duy quản lý, trong cách tiếp cận dịch vụ công của cả cán bộ và người dân. Vì vậy, giải pháp bền vững không chỉ nằm ở công nghệ, mà ở việc chuẩn hóa quy trình, nâng cao nhận thức, tạo nền tảng cho một nền hành chính minh bạch và gần dân.
Và nhìn rộng hơn, mục tiêu không chỉ là giải quyết thủ tục hành chính nhanh hơn mà còn hướng tới một nền hành chính số minh bạch, hiệu quả, đặt người dân ở trung tâm. Phân cấp, phân quyền chỉ có ý nghĩa khi đi kèm với trách nhiệm, giám sát và sự đồng bộ về công nghệ. Đây cũng chính là chìa khóa để chính quyền 2 cấp vận hành hiệu quả, đóng góp vào mục tiêu xây dựng chính quyền số, xã hội số ở Việt Nam.
Nâng tầm chất lượng đội ngũ cán bộ
Bà Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho rằng, con người là nhân tố quyết định trong vận hành chính quyền 2 cấp. Tuy nhiên, thay vì nhắc lại vấn đề trình độ chưa đồng đều như nhiều báo cáo đã chỉ ra, bà An tập trung vào giải pháp nâng tầm đội ngũ. Theo bà, cần xây dựng bộ tiêu chí chuẩn hóa năng lực cán bộ ở cấp xã, phường, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin và quản trị số. Việc đánh giá cán bộ phải dựa trên năng lực thực thi, khả năng xử lý tình huống và kết quả công việc chứ không chỉ dựa trên bằng cấp hay thâm niên. Bà An nhấn mạnh: “Muốn vận hành hiệu quả, phải đặt con người vào đúng vị trí, đúng việc, đồng thời có cơ chế luân chuyển, đào tạo lại liên tục để thích ứng với yêu cầu mới”. Bà cũng đề xuất tạo môi trường để cán bộ trẻ, có năng lực công nghệ, được trao cơ hội thử sức và đóng góp, nhằm hình thành lớp cán bộ mới phù hợp với kỷ nguyên số.
Xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung là ưu tiên hàng đầu
Theo ông Hồ Hồng Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ KHCN), để khắc phục những bất cập, Bộ KHCN đã đề ra hàng loạt nhiệm vụ. Bộ sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật chuyên ngành, bảo đảm hành lang pháp lý rõ ràng, công nhận giá trị hồ sơ điện tử, chữ ký số, thủ tục tố tụng điện tử. Bộ cũng đang xây dựng Khung kiến trúc tổng thể quốc gia số phiên bản 2.0, hệ thống đánh giá hiệu quả chuyển đổi số, đồng thời duy trì tổ thường trực, nhóm tương tác trực tuyến 24/7 để hỗ trợ địa phương. Bộ KHCN kiến nghị Chính phủ có cơ chế hỗ trợ ngân sách mục tiêu, nhất là cho các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa. Đồng thời, cần sửa đổi quy định phân định thẩm quyền chứng thực, cho phép TTPVHCC cấp xã có quyền ký chứng thực hồ sơ. Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ngành, hoàn thiện Cổng DVCQG và xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung cũng là ưu tiên hàng đầu.
Đào tạo và phổ cập kiến thức số bền vững
Nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Tiến Dĩnh nhấn mạnh, đào tạo phải được coi là một chiến lược dài hạn, gắn với phổ cập kiến thức số cho toàn xã hội. Theo ông, không chỉ cán bộ công chức cần được bồi dưỡng mà ngay cả người dân cũng phải được trang bị kỹ năng để trở thành công dân số. Ông Dĩnh chỉ rõ, nhiều hệ thống chưa liên thông, dữ liệu chưa đồng bộ là hệ quả của việc thiếu chuẩn chung và chưa có cơ chế đào tạo đồng đều. Ông đề xuất Chính phủ sớm ban hành chương trình “bình dân học vụ số” ở quy mô quốc gia, trong đó từng bước phổ cập kỹ năng công nghệ cơ bản cho toàn dân, nhất là người lớn tuổi, nông dân, đồng bào vùng sâu, vùng xa. “Chỉ khi mỗi người dân biết thao tác số cơ bản, khi đó chính quyền số mới phát huy hiệu quả thực chất” – ông Dĩnh nhấn mạnh. Đồng thời, đào tạo cán bộ trẻ phải gắn với việc sử dụng thực tiễn, đảm bảo họ có thể khai thác, phân tích dữ liệu và vận hành hệ thống công nghệ trong công tác quản lý.
