Nỗi lo giá trị “ảo” trong xã hội thị giác
Hiện nay, phần lớn người trẻ dành nhiều thời gian cho mạng xã hội, đặc biệt là các nền tảng hình ảnh và video ngắn như TikTok, Instagram hay Facebook. Việc chụp ảnh check-in, đăng story hằng ngày gần như trở thành một thói quen không thể thiếu.
Thống kê từ nhiều khảo sát cho thấy, không ít bạn trẻ dành từ 3 - 5 giờ mỗi ngày chỉ để lướt, chỉnh sửa và đăng tải hình ảnh. Thực tế này kéo theo một hệ quả đáng lưu ý: đời sống cá nhân ngày càng bị chi phối bởi “ánh nhìn của người khác”. Một bữa ăn, một chuyến đi, thậm chí một buổi học… nhiều khi không còn để tận hưởng, mà để “lên hình cho đẹp”. Trải nghiệm thật vì thế có nguy cơ bị thu hẹp, nhường chỗ cho những khoảnh khắc được dàn dựng công phu và chỉnh sửa kỹ lưỡng.
Sở dĩ những thói quen này ngày càng trở nên phổ biến, trước hết phải kể đến tâm lý tìm kiếm sự công nhận. Những “like”, “share” hay bình luận trên mạng xã hội dần trở thành thước đo giá trị bản thân. Khi nhận được nhiều sự chú ý, các bạn trẻ có cảm giác mình “có giá trị” trong không gian số.
Không chỉ vậy, công nghệ và các nền tảng mạng xã hội cũng góp phần đáng kể. Với cơ chế thuật toán ưu tiên nội dung bắt mắt, người dùng dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy sản xuất – tiêu thụ hình ảnh không ngừng nghỉ.
Thêm vào đó, áp lực từ môi trường xã hội và bạn bè đồng trang lứa cũng tạo nên sự thôi thúc mạnh mẽ. Khi ai cũng “khoe” hình ảnh lung linh, người trẻ khó tránh khỏi việc so sánh bản thân và buộc mình phải theo kịp, nếu không sẽ cảm thấy bị bỏ lại phía sau.
Đáng chú ý, sự thiếu cân bằng giữa đời sống thực và đời sống ảo càng khiến vấn đề trở nên trầm trọng. Chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng quản lý thời gian và kiểm soát cảm xúc, nhiều bạn trẻ rơi vào tình trạng lệ thuộc, coi thế giới ảo như nơi trú ẩn trước áp lực của đời thực.
Hệ lụy của việc quá sa đà vào thế giới thị giác không chỉ dừng lại ở sự lãng quên những trải nghiệm thật, mà còn tác động trực tiếp đến tâm lý và đời sống xã hội. Không ít nghiên cứu chỉ ra rằng, việc thường xuyên so sánh bản thân với hình ảnh lung linh trên mạng có thể dẫn đến cảm giác tự ti, áp lực và khủng hoảng tâm lý. Khi những giá trị “ảo” lấn át, người trẻ dễ rơi vào tình trạng căng thẳng, lo âu hoặc thậm chí trầm cảm. Đây là một vấn đề đang ngày càng phổ biến, nhưng đôi khi bị che mờ bởi chính những “hào nhoáng” mà mạng xã hội mang lại.
Ở góc độ xã hội, việc quá coi trọng hình ảnh còn tạo ra một thế hệ bị ám ảnh bởi cái nhìn bên ngoài, dễ dàng bị chi phối bởi “xu hướng” thay vì định hình giá trị riêng.
PGS.TS Trần Hữu Sơn - nguyên Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho rằng, để khắc phục tình trạng người trẻ ngày càng chìm đắm trong thế giới thị giác, cần có giải pháp đồng bộ từ nhiều phía: cá nhân, gia đình, nhà trường, cộng đồng và cả chính các nền tảng công nghệ.
Đặc biệt, ông nhấn mạnh vai trò của các nền tảng công nghệ – những đơn vị đang “cầm lái” dòng chảy xã hội thị giác. Nếu thuật toán ưu tiên cho nội dung bổ ích, đa dạng thay vì chỉ tập trung vào hình ảnh hào nhoáng, không gian số sẽ lành mạnh hơn. Đồng thời, các cơ quan quản lý cũng cần có chính sách giám sát, khuyến khích doanh nghiệp công nghệ cùng tham gia xây dựng môi trường mạng an toàn cho thanh thiếu niên.
Có thể nói, hiện tượng sống “ảo” của người trẻ không đơn thuần là một trào lưu thoáng qua, mà là tấm gương phản chiếu sự thay đổi sâu sắc trong xã hội thị giác ngày nay. Nếu chỉ nhìn ở góc độ tiêu cực, dễ thấy đây là nguy cơ khiến thế hệ mới trở nên lệ thuộc, chạy theo cái nhìn bề ngoài. Nhưng nếu được định hướng đúng đắn, mạng xã hội và công nghệ hình ảnh cũng có thể trở thành công cụ hữu ích để sáng tạo, học hỏi và kết nối. Vấn đề mấu chốt nằm ở sự cân bằng.
