Qua rồi thời kỳ tăng trưởng nhờ 'lao động giá rẻ'
Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cho rằng, trước đây Việt Nam tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ, tài nguyên thô, vốn. Giờ cần phải tăng trưởng dựa vào năng suất lao động, quản trị tiên tiến.
Lao động da giày đang có năng suất thấp trong ngành công nghiệp.
Dự báo của giới chuyên gia, khi tham gia Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) số lượng việc làm của Việt Nam tăng 14,5% vào năm 2025. Hiện Việt Nam chiếm 15% tổng lực lượng lao động của AEC.
Nhận định về thị trường lao động khi hội nhập cộng đồng kinh tế trong khu vực TS Phạm Văn Chắt- Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam cho biết, khi AEC chính thức đi vào hoạt động thì lượng lao động sẽ di chuyển tự do với các ngành như kiến trúc, bác sĩ, nha sĩ… Điều này đồng nghĩa với việc lao động Việt Nam có cơ hội tìm việc làm tốt hơn.
Không chỉ có sự thay đổi về lượng và chất của lao động nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, hội nhập đến gần sân chơi chung mở ra, vì vậy sẽ xảy ra cuộc “so găng” về giá trị và chất lượng. Doanh nghiệp Việt Nam không thể cạnh tranh được với các nước nếu như năng suất lao động thấp, thậm chí còn có nguy cơ đi xuống khi hạn chế về tay nghề, ngoại ngữ…
Bà Phạm Chi Lan, chuyên gia kinh tế cho hay: Năng suất lao động của Việt Nam thuộc diện thấp so với khu vực. Đơn cử, 5 người Việt Nam làm việc mới bằng 3 người Malaysia, 2 người Thái Lan…
Trước đó, theo công bố của Tổng Cục Thống kê năm 2014, dù liên tục tăng năng suất lao động trong thời gian qua, song năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 1/18 của Singapore, 1/6 của Malaysia, 1/3 của Thái Lan và Trung Quốc.
Nếu như trong giai đoạn 1990 - 2000, tăng năng suất lao động ở mức 5,4% thì đến giai đoạn 2000 - 2013 tỷ lệ này giảm xuống còn 3,4% mặc dù lực lượng lao động không ngừng tăng trưởng nhanh. Chính vì, năng suất lao động giảm nên thu nhập bình quân đầu người cũng giảm từ 7,6% xuống còn 6,6%. Các ngành nghề cần phải cải tiến năng suất chính là những ngành sử dụng nhiều lao động và thực hiện gia công hàng hóa, trong đó có dệt may, da giày….
Một thống kê khác của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 50% các nước thuộc khu vực ASEAN. Thống kê này được thực hiện năm 2014. Trong đó, năng suất của ngành nông nghiệp là thấp nhất.
Song nếu xét năng suất từng ngành thì vẫn tồn tại nhiều điểm bất cập. Điển hình như ngành da giày, dệt may, nếu dựa trên thời gian gia công và giá gia công cho ra kết quả, trung bình một lao động làm ra 1,5 USD/giờ. Trong khi đó, tại Indonesia và Thái Lan, một công nhân có thể thu về 3 USD/giờ. Nếu lấy số tiền lao động làm trong 1 giờ nhân với 208 giờ theo Luật Lao động của Việt Nam thì một người lao động làm được 312 USD/tháng. Như vậy, thu nhập của lao động các nước trong khu vực ASEAN gấp đôi thu nhập của lao động Việt Nam.
Ông Ngô Đình Đức- Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Lê & Associate (L&A) cho biết: Trừ đi các chi phí quản lý, đóng các khoảng bảo hiểm thì thu nhập tối đa của người lao động chỉ ở mức 3,4 triệu đồng/tháng. Với khoản tiền mà một người lao động mang lại cho doanh nghiệp đang là thách thức lớn đối với các ông chủ nhà máy trong giai đoạn hội nhập.
Không dừng lại ở mức năng suất lao động thấp, dùng nhiều tài nguyên trong tăng trưởng cũng là một điểm yếu cố hữu. Lý do thời gian qua khai thác và xuất khẩu tài nguyên thô quá nhiều nhằm phục vụ cho nhu cầu tăng trưởng. Nếu như năm 1970 Việt Nam sử dụng 70 triệu tấn than một năm thì bước sang năm 2010 con số này lên đến 800 triệu tấn/năm.
Đó là chỉ xét riêng trong khối, trường hợp so sánh với các nước có nền kinh tế công nghiệp hiện đại thì chúng ta còn thua xa. Riêng ngành nông nghiệp, năng suất thấp và có xu hướng giảm. Giai đoạn 1989 - 1999 giảm 17%; giai đoạn 1999 - 2009 giảm 5%. Dự báo, tỷ trọng nông nghiệp trong GDP sẽ tiếp tục chậm lại trong 10 năm tới.
Bàn về năng suất lao động trong thời gian tới, nhiều ý kiến cho rằng, môi trường kinh doanh sẽ khắc nghiệt hơn, nghĩa là doanh nghiệp không đơn thuần cạnh tranh trong nước mà phải cạnh tranh xuyên quốc gia. Vấn đề đặt ra, đòi hỏi doanh nghiệp phải có sự thay đổi thật sự nâng cao năng suất lao động, thay đổi mô hình quản trị nhằm tăng khả năng cạnh tranh trên thương trường.
Theo đó, đối với quy trình sản xuất lắp ráp, việc cải tiến tập trung vào hoạt động tạo ra giá trị gia tăng của người lao động, đào tạo nhân viên đa năng. Đối với quy trình sản xuất công nghiệp, cải tiến tập trung vào việc giảm thời gian chết của thiết bị và năng cao khả năng vận hành máy móc của công nhân.
“Gia tăng năng suất lao động thể hiện gia tăng về trình độ, mức sống của người dân. Trường hợp năng suất lao động thấp đừng mong muốn đời sống tăng cao hơn. Không tăng năng suất lao động thì 2035 GDP của Việt Nam chỉ bằng Thái Lan những năm hiện nay”- bà Phạm Chi Lan cảnh báo.
Theo bà Phạm Chi Lan, thay vì tăng trưởng bằng lao động, bằng vốn như trước đây thì giờ Việt Nam phải làm cuộc cách mạng bằng cách đổi mới sáng tạo để tăng năng suất lao động. Từng lên tiếng ở nhiều diễn đàn, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cũng cho rằng, trước đây Việt Nam tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ, tài nguyên thô, vốn. Giờ cần phải tăng trưởng dựa vào năng suất lao động, quản trị tiên tiến.
Bàn về năng suất lao động trong thời gian tới, nhiều ý kiến cho rằng, môi trường kinh doanh sẽ khắc nghiệt hơn, nghĩa là doanh nghiệp không đơn thuần cạnh tranh trong nước mà phải cạnh tranh xuyên quốc gia. Vấn đề đặt ra, đòi hỏi doanh nghiệp phải có sự thay đổi thật sự nâng cao năng suất lao động, thay đổi mô hình quản trị nhằm tăng khả năng cạnh tranh trên thương trường.
