Sóng Cửa Đại
Đứng trước những cơn sóng sục sôi của biển Cửa Đại, TP Hội An, tỉnh Quảng Nam là GS.TS Hitoshi Tanaka (Chủ tịch Hội quốc tế về nghiên cứu và kỹ thuật thuỷ văn môi trường - vùng châu Á Thái Bình Dương - IAHR-APD, Phó Chủ tịch Hội xây dựng dân dụng Nhật Bản - JSCE). GS.TS Hitoshi Tanaka cùng hơn 200 chuyên gia, nhà khoa học được mời đến TP Hội An của tỉnh Quảng Nam để dự Hội thảo quốc tế Việt Nam - Nhật Bản về Cửa sông, bờ biển và kỹ thuật sông.
Sóng biển đang tàn phá công trình ở biển Cửa Đại. Ảnh Minh Hải.
Đứng trước biển con người luôn nhỏ bé. Phía trước GS Tanaka là biển và sau lưng ông, gần 200 con người cũng nhỏ bé, lặng yên nhìn những con sóng dữ tợn tràn lên mặt cát phẳng lặng của 7 km bờ biển Cửa Đại. Những ai đã từng đến Cửa Đại trước năm 2010, nay có dịp quay lại, sẽ không khỏi bàng hoàng trước sự tàn phá của sóng biển ở nơi này
Con người vốn yêu biển nhưng biển không phải lúc nào cũng đáng yêu. Như cái ngày 8/9/2015 (ngày cuối cùng của cuộc hội thảo được UBND tỉnh Quảng Nam, Trường Cao đẳng Công nghệ - Kinh tế - Thuỷ lợi miền Trung, Trường Đại học Tohoku - Nhật Bản, Viện Khoa học Thuỷ lợi Việt Nam, Trường Đại học Thuỷ lợi phối hợp tổ chức vào ngày 7 và 8/9 tại TP Hội An với mục đích cứu bờ biển Cửa Đại nổi tiếng của Di sản văn hóa nhân loại Hội An), đứng phía sau vị giáo sư đáng kính; tôi khẽ rùng mình chứng kiến đợt sóng dữ dằn táp vào tấm kè bê tông, dựng đứng lên như bức tường thành cao hơn chục mét.
Từ hơn 5 năm nay, vô vàn con sóng biển ngoạm vào đất liền Cửa Đại. Mỗi năm bờ cát Cửa Đại lại lùi sâu vào đến 50 mét. Nếu không nhanh chân cứu bờ biển này thì sẽ có ngày sóng biển sẽ liếm vào ngay chân tường những ngôi nhà rêu phong của Di sản văn hóa thế giới Hội An!
Chưa có kết luận cuối cùng từ cuộc hội thảo nhằm cứu biển Cửa Đại nhưng tại hội thảo này, nhận định được đưa ra bởi GS.TS Hitoshi Tanaka và PGS.TS Nguyễn Trung Việt (Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ, Kinh tế và Thủy lợi miền Trung) đã khiến dư luận quan tâm. Cả GS Tanaka và PGS.TS Nguyễn Trung Việt đều cho rằng nguyên nhân tiềm năng gây xói lở bờ biển là do sự suy giảm bùn cát từ thượng lưu.
Thông qua việc mô phỏng quá trình hình thành cửa sông dạng đồng bằng bởi việc giả định nguồn bùn - cát phong phú từ thượng lưu cũng như quá trình xói lở bờ biển thông qua nghiệm giải tích của mô hình tính toán đơn giản, một chiều đã cho thấy rất rõ rệt về khu vực xói lở xảy ra ở biển Cửa Đại…GS.TS Trần Đình Hòa, Phó Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi, cũng chỉ ra những nguyên nhân chủ quan như khai thác cát quá mức trên các lòng sông và vấn nạn chặt phá rừng đầu nguồn.
TS Hirotada Masuki, Cố vấn trưởng Dự án xây dựng xã hội thích ứng thiên tai tại Việt Nam giai đoạn 2 (được tài trợ bởi Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản - JICA) cho rằng xói lở bờ sông là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất ở khu vực nông thôn Việt Nam.
Theo TS Hirotada Masuki, JICA đã hỗ trợ bảo vệ các khu vực bờ sông áp dụng phương pháp kỹ thuật sông ngòi truyền thống của Nhật Bản. Các kỹ thuật này nhằm đưa đường lạch sâu ra ngoài hướng bờ sông để thay đổi điều kiện dòng chảy từ gây ra xói mòn thành mang lại bồi đắp. Vấn đề này được TS Hirotada Masuki chia sẻ không ngoài mục đích áp dụng cho thực trạng của biển Cửa Đại của Hội An
Nếu không nhanh chân cứu biển Cửa Đại thì cả 7 km bờ biển đẹp như tranh này của Di sản văn hóa thế giới Hội An có nguy cơ bị xóa sổ trong vòng 50 năm. Ý kiến này là của một chuyên gia đưa ra khi ông đứng trước biển, chứng kiến công trình, nhà cửa được xây kiên cố của các resort ven biển, chênh vênh lơ lửng trên đầu những con sóng. Hàng loạt ngôi nhà kiên cố bên bờ biển Cửa Đại chỉ nay mai thôi, là sẽ tan theo sóng.
Không chỉ có công trình, nhà cửa, sinh kế của hàng vạn dân cư sống dọc biển Cửa Đại cũng đang treo lơ lửng trên đầu sóng. Hậu quả rõ nét nhất của xói lở bờ biển là sự biến mất (theo cả nghĩa bóng lẫn nghĩa đen) của bãi tắm Cửa Đại. Bãi tắm đẹp đẽ này biến dạng và trở nên thô thiển bởi vô số bao đựng cát được đắp cao để ngăn xói lở.
Việc đắp những bao cát thành tường thành ngăn sóng ở bãi tắm Cửa Đại được gọi là “giải pháp mềm” trước mắt để ngăn xói lở. Xói lở dọc 7 km biển Cửa Đại không chỉ là câu chuyện của riêng tỉnh Quảng Nam. Ông Lê Trí Thanh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho rằng: Sạt lở bờ biển Cửa Đại của Hội An đã trở thành mối quan tâm, lo ngại sâu sắc – không chỉ của lãnh đạo tỉnh Quảng Nam, của nhân dân TP Hội An, mà còn là sự quan tâm, lo ngại của các nhà khoa học trong nước và nước ngoài.
Cửa Đại là bờ biển nổi tiếng và chuyện sạt lở biển Cửa Đại được xem như điển hình của tình trạng xói lở tại rất nhiều địa phương có biển của cả nước. Nhìn ở mọi góc độ, những tương đồng về nguyên nhân, về thực trạng và nhất là yếu tố nan giải chống xói lở bờ biển lâu dài, vững chắc và căn cơ, không phải là câu chuyện của riêng TP Hội An tỉnh Quảng Nam. Ngăn chặn xói lở bền vững trong tương lai mà vẫn giữ được cảnh quan, vẻ đẹp bờ biển phục vụ du lịch cũng như sinh kế của cộng đồng dân cư, là bài toán không thể dễ dàng có ngay lời giải – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh chia sẻ với chúng tôi như thế.
Có thể nói việc cứu biển Cửa Đại đang là một trong những thách thức hiện hữu của chính quyền và người dân Quảng Nam. Với những gì đang diễn ra ở thượng nguồn (phá rừng, khai thác cát dưới lòng sông, thủy điện xả lũ không đúng quy trình…) và với diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu, biển sẽ dữ dằn hơn, tàn phá mạnh mẽ hơn.
Đợt sóng dựng đứng như bức tường thành trước mặt GS.TS Hitoshi Tanaka, buổi sáng ngày 8/9/2015 ở biển Cửa Đại không làm ông sợ hãi. Có thể là như thế. Điều đáng sợ nhất là con người vì lòng tham, đã tàn phá thiên nhiên để phải trả cái giá quá đắt trong hiện tại và tương lai mà biển Cửa Đại được xem là minh chứng rõ nét và sống động.
