Cắt bỏ tư lợi
Tại phiên họp thường kỳ tháng 3/2017, Chính phủ đã ra quyết nghị yêu cầu Bộ Giao thông Vận tải dừng ngay việc cấp phép nạo vét, duy tu luồng đường thủy nội địa có tận thu tài nguyên. Chính phủ cũng giao Bộ GTVT chủ trì, phối hợp với Bộ Tài nguyên Môi trường cùng các bộ, ngành liên quan nghiên cứu, xây dựng văn bản quy định về quản lý cát sỏi lòng sông, để bảo đảm thống nhất trong lập, phê duyệt quy hoạch và giao địa phương thực hiện cấp phép khai thác, trình Thủ tướng trong tháng 4/2017.
Động thái quyết liệt của Chính phủ được dư luận đánh giá cao và hết sức ủng hộ, bởi đây là đòn mạnh mẽ giáng vào các nhóm lợi ích “công tư kết hợp”. Giờ thì người ta không còn có thể mượn việc công để thu lợi tư, gây tổn hại đến môi trường, thất thoát tài nguyên khoáng sản của đất nước. Mặt khác, khi mối lợi không còn thì chẳng có lý do gì để người ta phải đe dọa chủ tịch tỉnh cũng như lãnh đạo sở, ngành ở các địa phương. Và tất nhiên khi đó lãnh đạo địa phương không còn phải thấp thỏm lo sợ bị trả thù, có thể dồn hết tâm sức để làm những việc có ích cho dân, cho nước.
Quyết nghị của Chính phủ “cấm” Bộ GTVT tiếp tục cấp phép cho các dự án nạo vét, duy tu đường thủy nội địa có tận thu dựa trên cơ sở kiến nghị của Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ. Đương nhiên trong quyết nghị của Chính phủ không đề cập đến nguyên nhân vì sao yêu cầu Bộ GTVT phải dừng ngay việc cấp phép tận thu tài nguyên khoáng sản. Song, ai mà chả biết điểm khởi đầu của quyết định trên chính là vụ việc lãnh đạo tỉnh cũng như một số sở, ngành ở Bắc Ninh bị nhắn tin đe dọa do dừng dự án nạo vét duy tu đường thủy nội địa của Công ty CP trục vớt luồng hạ lưu, được Cục Đường thủy nội địa cấp phép.
Chưa bao giờ có tiền lệ một chủ tịch tỉnh phải gửi đơn kêu cứu lên Thủ tướng Chính phủ về việc mình và một số cấp dưới bị đe dọa. Nó cho thấy sự lộng hành, ngang ngược của một số cá nhân, tổ chức coi thường kỷ cương phép nước. Việc Chủ tịch tỉnh Bắc Ninh bị đe dọa cũng cho thấy mối lợi từ việc vơ vét tài nguyên cát vô cùng lớn nên các đối tượng dám manh động, liều lĩnh đến mức như vậy. Vậy nên mới có chuyện ở nhiều nơi, nhiều lúc, cát tặc ngang nhiên dùng nhiều tàu to, công suất lớn, thò những vòi bạch tuộc khổng lồ xuống hút cát dưới sông mà không hề e dè, sợ hãi.
Công bằng mà nói, các lực lượng chức năng ở một số nơi cũng đã tận tâm, tận lực để chống cát tặc. Song, có vẻ như mọi nỗ lực chống cát tặc đều như muối bỏ bể, bắt cóc bỏ đĩa, ném đá ao bèo. Cũng có một số thời điểm, ở một số địa phương, do các lực lượng chức năng làm rát quá nên cát tặc không dám ngang nhiên lộng hành vào ban ngày, nhưng lại lợi dụng đêm tối để hoạt động vơ vét khoáng sản. Nhiều người đặt câu hỏi vì sao như vậy, lẽ nào không thể trị được nạn cát tặc? Phải khẳng định ngay rằng không có gì là không thể, chỉ có điều có muốn làm, có nhiệt tình làm hay không thôi?
Vẫn biết cơ chế chính sách pháp luật hiện nay còn nhiều lỗ hổng để một số cá nhân, tổ chức lợi dụng làm bừa, làm ẩu. Song, điều đó không đồng nghĩa với việc chưa có hành lang pháp lý để chế tài, răn đe các hành vi vi phạm. Tại Khoản 1, Điều 4, Luật Khoáng sản quy định rất rõ: Hoạt động khoáng sản phải phù hợp với chiến lược, quy hoạch khoáng sản, gắn với bảo vệ môi trường, cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng cảnh và các tài nguyên thiên nhiên khác; bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Tại Điều 8 cũng đã nghiêm cấm lợi dụng hoạt động khoáng sản xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Đặc biệt, tại Điều 172, Bộ luật Hình sự cũng đã quy định các khung hình phạt đối với hành vi khai thác khoáng sản trái phép...
Vậy vấn đề ở đây là gì? Không gì khác hơn là yếu tố con người. Dù có một hành lang pháp lý chặt chẽ không còn một lỗ hổng nào thì yếu tố thành bại vẫn phụ thuộc chính vào con người. Khi những người thực thi công vụ không được công tâm, không được sáng suốt, bị lợi ích cá nhân che mờ mắt thì họ vẫn sẵn sàng “đè” lên luật để thực hiện những hành vi sai trái. Đơn cử, nếu như chính quyền một số địa phương, lực lượng CSGT đường thủy, Thanh tra giao thông đường thủy... làm việc nghiêm túc, xử lý nghiêm khắc, không có ngoại lệ đối với những hành vi xâm phạm tài nguyên khoáng sản quốc gia, mà cụ thể ở đây là cát, thì tin rằng vấn nạn trên sẽ hạn chế rất nhiều nếu như không muốn nói là sẽ bị triệt tiêu.
Hay như trong Dự án nạo vét duy tu luồng thủy nội địa quốc gia có tận thu do Bộ GTVT cấp phép, nếu như có sự bàn bạc, phối hợp chặt chẽ giữa Bộ này với các tỉnh triển khai dự án, có sự kiểm soát gắt gao số lượng khoáng sản tận thu của đơn vị thực hiện thì tin rằng sẽ không thể có chuyện cát tặc lợi dụng “tranh tối, tranh sáng” để vơ vét tài nguyên khoáng sản. Đó chính là lý do Chính phủ yêu cầu Bộ GTVT phối hợp với các bộ, ngành khác khẩn trương xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về quản lý cát sỏi, theo hướng giao cho địa phương cấp phép hoạt động để thống nhất đầu mối, tránh sự chồng chéo, dẫn đến việc “cha chung không ai khóc”. Xung quanh thông tin hút cát trái phép ở biển Cửa Đại - Hội An vận chuyển về Đà Nẵng để xây dựng, Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình cũng vừa yêu cầu Bộ Công an khẩn trương điều tra, xác minh làm rõ. Tin rằng, với những động thái quyết liệt trên của Chính phủ, vấn nạn cát tặc nói chung, “mượn việc công thu lợi tư” sẽ dần chấm dứt.
