Hiện trạng môi trường Quốc gia 2011-2015: Thêm lời giải cấp bách
Tác động của sự phát triển kinh tế - xã hội, biến đổi khí hậu và thiên tai, thực trạng ô nhiễm môi trường, năng lực ứng phó với sự cố môi trường… đã và đang là những áp lực và thách thức không nhỏ với không chỉ Việt Nam. Những tồn tại trên đã được đề cập và phân tích sâu tại Báo cáo hiện trạng môi trường Quốc gia giai đoạn 2011 – 2015, công bố ngày 29/9 tại Hà Nội.
Làm sạch môi trường nông thôn. Ảnh: TL.
Nông thôn bị ô nhiễm trên diện rộng
Báo cáo hiện trạng môi trường Quốc gia được xây dựng 5 năm một lần, từng năm là các báo cáo chuyên đề, nhằm đánh giá tổng quan môi trường Việt Nam trong kỳ phát triển kinh tế xã hội qua từng giai đoạn.
Theo Thứ trưởng Bộ TN&MT Võ Tuấn Nhân, trong 5 năm giai đoạn 2011 – 2015, công tác bảo vệ môi trường còn nhiều tồn tại, bấp cập, đặc biệt đang đứng trước nhiều vấn đề cấp bách cần được tập trung giải quyết. Hoạt động khai thác khoáng sản ở nhiều địa phương còn thiếu sự quản lý đang làm gia tăng các điểm nóng về ô nhiễm môi trường.
Chất thải từ sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt của người dân khu vực nông thôn không được thu gom xử lý đúng quy cách. Tình trạng sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật tràn làn đã dẫn đến ô nhiễm vùng nông thôn trên diện rộng và mức độ gia tăng ngày càng lớn, một số địa phương rất nghiêm trọng.
Nhiều làng nghề hoạt động cũng đang gây ô nhiễm cao. Hạn hán, khô hạn và hoang mạc do tác động cực đoan của thời tiết và biến đổ khí hậu ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đặc biệt, các sự cố môi trường biển và những sự cố môi trường khác trong thời gian qua đã gây hậu quả lớn về kinh tế, xã hội, môi trường trước mắt và lâu dài…
“Câu hỏi hiện nay là chúng ta cần làm gì để vận dụng, nắm bắt cơ hợi để vượt qua thách thức, khắc phục những tồn tại, bất cập, xử lý các vấn đề cấp bách. Nhiều hội thảo, diễn đàn được thiết lập để đưa ra những lời giải ứng phó ấy. Đây cũng là nội dung chính của 10 chương tại Báo cáo hiện trạng môi trường Quốc gia 2011-2015, đề cập và phân tích sâu, để Chính phủ đưa ra giải pháp đặc thủ trong hoạch đinh chính sách lâu dài”, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân nhấn mạnh.
Theo Báo cáo, sự phát triển kinh tế xã hội hiện nay đang gây sức ép không nhỏ với môi trường. Quá trình đô thị hóa, dân số, sự phát triển giao thông, khu công nghiệp, khu kinh tế, nông nghiệp, kinh tế biển, các ngành, các nghề… gây ra những ảnh hưởng tiêu cực với môi trường, tài nguyên và mất cân bằng sinh thái.
Chỉ đơn cử trong ngành nông nghiệp, việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật tràn lan trong thời gian qua đã khiến nguy cơ ô nhiễm lan mạnh tại nhiều địa phương. Chất độc hại ngấm vào nguồn nước, đất, thực vật hủy hoại sức khỏe con người, về lâu dài không đong đếm được thiệt hại.
Ở Tây Nguyên, đất bị thoái hóa nặng tập trung nhóm đồi gò và núi cao. Ảnh: Duy Nguyên.
Biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp
Trong giai đoạn 2011-2015, Báo cáo đề cập sâu đến biến đổi khí hậu. Cụ thể, thiên tai ở Việt Nam tuy xảy ra ít về số lượng nhưng cường độ tác động lại đạt mức cao kỷ lục như nắng nóng gay gắt với nền nhiệt cao và kéo dài trên diện rộng, mưa lớn bất thường tại nhiều địa phương hàng chục năm mới đối mặt, sạt lở đất, xâm nhập mặn, cạn kiệt nguồn nước…
Đặc biệt, năm 2015 nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan, bất thường như rét đậm và băng tuyết tại miền Bắc, mưa lớn trái mùa tại Quảng Ngãi, dông lốc, mưa đá và lốc xoáy đã xảy ra ở nhiều địa phương. Sự ứng phó với những hiện tượng trái với quy luật thường không hiệu quả, gậy hậu quả lớn về con người và kinh tế.
Ông Hoàng Dương Tùng - Tổng cục phó Tổng cục Môi trường Việt Nam cho biết, trong 5 năm qua, ô nhiễm chất thải rắn tiếp tục là vấn đề môi trường trọng điểm. Toàn quốc, chất thải rắn gia tăng khoảng 10% mỗi năm, trong đó 46% chất thải rắn phát sinh từ sinh hoạt đô thị, 17% phát sinh từ sản xuất công nghiệp, còn lại là phát sinh từ nông thôn, làng nghề và y tế. Tuy nhiên, công thác thu gom, xử lý vẫn còn thấp, đạt khoảng 40%. Vấn đề quản lý, đầu tư cho công nghệ xử lý chất thải rắn chưa có nhiều cải thiện so với giai đoạn trước.
Cũng theo ông Tùng, ở 4 lĩnh vực môi trường nước mặt, môi trường nước dưới đất, môi trường đất và môi trường không khí, trong 5 năm qua, sự ô nhiễm ở từng lĩnh vực cũng có nhiều biên độ tăng nhất định, vì thế cũng đang cần thêm những lời giải cấp bách, đặc thù. Ví dụ như sự suy giảm chất lượng đất, có xu hướng tăng cả về quy mô và mức độ do các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu và các hoạt động phát triển kinh tế xã hội.
Ở Tây Nguyên, đất bị thoái hóa nặng tập trung nhóm đồi gò và núi cao. Hoang hóa đất có xu hướng tăng ở khu vực Nam Trung Bộ. Năm 2014, hạn hán khốc liệt trong 40 năm gần đây đã làm suy kiệt nguồn nước, gia tăng diện tích đất hoang ở các vùng khô hạn và bán khô hạn. Bên cạnh đó, diện tích đất nhiễm mặn, nhiễm phèn lan rộng tại vùng ĐBSCL và một số địa phương phía Bắc như Quảng Ninh, Thái Bình và Hải Dương…
Sức khỏe cộng đồng bị ảnh hưởng
“Tác động của môi trường đã và đang gây nhiều ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng. Theo thống kê, trong 5 năm đã có tới 6 triệu trường hợp mắc bệnh liên quan đến ô nhiễm nước và thiếu nước sạch, chi phí khám chứa bệnh đã đã lên tới 400 tỷ đồng.
Ô nhiễm môi trường đang gây nên các xung đột môi trường, trong đó xung đột sản xuất công nghiệp, làng nghề, bãi chôn lấp rác, nông nghiệp, phát triển thủy điện và khai thác khoáng sản là những xung đột thường gặp trong giai đoạn 2011-2015”, ông Tùng cho biết.
Áp lực và thách thức, cần thêm những lời giải định lượng và cấp bách trong thời gian tới. Từ báo cáo tới thực tiễn, là sự vào cuộc đích thực, khi môi trường sống đang bị đe dọa, bởi thiên nhiên và hành động chủ thể con người.
