Vẫn còn tư duy bao cấp cho bảo tàng?
Với số lượng 147 bảo tàng lớn nhỏ trên toàn quốc, hệ thống bảo tàng của Việt Nam lẽ ra phải là một điểm mạnh để thu hút công chúng cũng như khách quốc tế. Nhưng tình trạng đầu tư nhiều, hiệu quả ít đang diễn ra ở hầu hết các bảo tàng. Thực tế đáng buồn này một lần nữa vừa được Bộ VHTT&DL đưa ra “mổ xẻ”.
Bảo tàng Hà Nội
Tại Hội nghị Sơ kết của Bộ VHTT&DL báo cáo của Cục Di sản nêu có tới 32 bảo tàng trên toàn quốc được xây mới từ năm 2005 tới nay. Trước nghịch lý đầu tư cho bảo tàng quá lớn, nhưng hoạt động lại dường như “dẫm chân tại chỗ”, Bộ trưởng Bộ VHTT&DL Hoàng Tuấn Anh chỉ rõ hạn chế lớn nhất của việc đầu tư cho bảo tàng hiện nay là hình thức chưa tương xứng với nội dung của các bảo tàng. “Chúng ta đầu tư phần hình thức một, nhưng nội dung mới chỉ dừng lại từ 0,3 đến 0,5%. Bên cạnh đó chúng ta chưa mạnh dạn thể hiện nội dung trưng bày. Mỗi năm Bộ đầu tư cho những bảo tàng trọng điểm từ 4 - 5 tỷ đồng. Nhưng việc liên kết với giáo dục, du lịch chưa được chặt chẽ để hút khách tham quan...”, ông Hoàng Tuấn Anh bày tỏ bức xúc.
Với số lượng hơn 147 bảo tàng lớn nhỏ, và điểm mạnh của các bảo tàng thường nằm ở vị trí đắc địa, nhất là những bảo tàng mang tầm quốc gia như Bảo tàng Lịch sử quốc gia, hay nhiều bảo tàng chuyên ngành như các bảo tàng quân sự… không chỉ được ưu đãi về vị trí, các bảo tàng này còn “ngốn” một lượng kinh phí “khủng” để bảo quản hiện vật và duy trì hoạt động hàng năm. Nhưng dễ nhận thấy hiện nay, các bảo tàng phần lớn mới chỉ làm tròn chức năng là nơi trưng bày hiện vật lịch sử một cách đơn điệu, mà chưa biết cách đưa nó đi vào cuộc sống, nhất là các bảo tàng chuyên ngành... Bên cạnh đó, chúng ta đang thiếu khâu đánh giá, phản biện đối với hoạt động của các bảo tàng. Còn hầu hết các bảo tàng mới chỉ quan tâm chạy theo những sự kiện, phong trào nên nhiều khi “làm cho xong”, cứ có hiện vật bày ra đấy, tuyên bố sự kiện là coi như hoàn thành mà không cần quan tâm có ai tới xem hay không, hiệu quả ra sao. Trong khi đó, làm trưng bày cần phải có sự đánh giá mới thực sự đạt hiệu quả. Thẳng thắn mà nói là lãng phí vô cùng khi thấy những bảo tàng mới xây dựng với khoản đầu tư tốn kém, ví dụ như bảo tàng Hà Nội vẫn được nhắc tới từ nhiều năm nay. Tới nay, vào thăm địa chỉ này vẫn hầu như chẳng có gì để trưng bày, cơ sở hạ tầng xuống cấp nhanh chóng. Bảo tàng Hà Nội và nhiều bảo tàng khách tận dụng không gian ngoài trời thành nơi trông giữ xe, biến các phòng chức năng thành văn phòng cho thuê hay là nơi tổ chức tiệc cưới.
Bảo tàng Phòng không, Không quân
Trước sự đầu tư bảo tàng theo kiểu dải mành mành, TS Nguyễn Văn Huy, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho rằng: Dù là những bảo tàng lớn, xây dựng công phu, tốn kém, nhưng khi đầu tư không tính đến hiệu quả, làm chỉ để theo phong trào, chạy đua thành tích nên mới trở nên lãng phí như hiện nay. Tư duy chỉ cần cắt băng khánh thành coi như đã thành công là nhảm nhí, sai lầm. Hoàn thành công trình về mặt kiến trúc, nhưng quan trọng là bảo tàng phải biết cách “thổi hồn” vào để nó “sống”.
Đồng quan điểm với TS Nguyễn Văn Huy, TS. Lê Thị Minh Lý, Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị Di sản văn hóa đưa ra những mặt tồn tại trong hệ thống bảo tàng: Phần lớn các chương trình trưng bày của các bảo tàng là làm theo kỳ, cuộc, sự kiện và tổ chức trưng bày một cách đơn điệu, trưng bày theo tư tưởng chủ quan mà không tính đến nhu cầu của người xem nên không thể tạo ra sự hấp dẫn được. Nhiều bảo tàng còn trình bày các hiện vật quá đơn giản, thậm chí thiếu cả những lời giới thiệu về các hiện vật ở trong đó. Điều này do tư duy của người làm bảo tàng chưa chịu tiếp thu, học hỏi, đổi mới cách làm cho hiệu quả hơn
Những hạn chế trên đặt ra vấn đề quản lý như thế nào để tránh dàn trải, lãng phí trong đầu tư xây dựng hệ thống bào tàng.
